Tuesday, June 4, 2013

Conto Pidarta Basa Bali



PIDARTA BALI

  Ngwangun Pariwisata Kapikukuhang Antuk Tri Hita Karana

"Om   Swastiastu"

Bapak Kepala Sekolah sane wangiang titiang.
Para Guru-guru sane wangiang   titiang.
Lan Stap Pegawe miwah Para Siswa sami sane kusumayang lan tresnasihin  titing.

           Ida dane sareng sami sayukti pisan sekadi mangkin, sami pada uning rumasa ring kawentenan kauripane pamekas iriki ring Bali sayan sukerta, sangkaning pidabdab duene sareng sami sane marupa wewangunan sekala molihing don. Inggih punika kasidan mapikolih. Mungguing bhoga, upabhoga, lan paribhoga sami sampun sapatuta. Sarana makadi margi, listrik genah malajah marupa sekolah, pasar, bale banjar, sampun wenten kadi babuatane. Punika sami silih sinunggil sangkaning panglimbak wewangunan pariwisata sane mapikolih. Lian ring punika, taler mapikolih ring utsaha nyujur karahayuan jagat. Satata ngulati, ngastiti mangdawaras, seger pinaka bekel nglaksanayang swadarmane, ngulati nitenin mangda keneng-keneng masemeton, keneng-keneng briak-briuk makrama banjar, makrama desa. Santukan malarapan antuk keneng-keneng punika, karya sane abot dados           angan.

           Sakadi sampun kauningan kepariwisataan ring Bali sampun mawiwit saking riin daweg pemerintahan Welanda. Duk warsa 1935, ring Denpasar kawangun Bali hotel, sane kantun rajeg kantos mangki. Punika cihna tetamian kepariwisataan ring Bali. Punika awinan Bali punika dadis tatujon wisata sane sampun kaloktah ring dura negara. Akeh jejuluk sane kapicayang sakadi : "Pulau Seribu Pura", "Pulau Dewata", muah sane siosan. Sane prasida nginggilan Bali punika tanwenten seos ring kautaman kebudayaan Baline sane rumaket ring agama Hindu, tur katampa antuk kaasrian gumi Bali punika.

           Sakadi kauningan para wisatawan punika rauh ka Bali gumanti maliang-liang, nglila ulangun, malancaran nyegara gunung, nonton unen-unenan muah ilen-ilan, matumbasan barang-barang kesenian anggen ipun temon-temon. Ipun taler meled uning tur nyingak asliaban indik tatakrama upakara saking embas kantos seda, ngamargiang panca yadnya manut agama Hindu.

           Sejeroning malancaran nglanglang ulangan janten makueh sane buatang ipun mangda pamargine wiakti nglangunin dewek ipun. Indike punika pastika akeh pikenoh lan puaran ipun, wentwn sane becik taler wenten sane kaon. Puara sane becik inngih punika ngruak genah makarya sane prasida ngirangin pangangguran, ngwentenang genah makaryamautsahanincapang kawikanan, nincapang pikolih marupa artha, ngwerdiang tur madabdaban sahana seni lan budaya Bali. Puaran sane kaon, akeh para jana banjar utaminipun para daha truna maparisolah sane tan manut ring budaya utawi jati ragan wangsa, pangarganbarang dados mael, makeh pisan tanah carik lan pabianan magentos dados sarana wisata, sane ngawinang wedesa ued magingsir saking genah          ipun.

           Panglibakan pawangunan pariwisata ring Bali sampub kalintang jimbar, rumasat sampun ngebek. Ring sabilang kabupaten muah kota, sampun kapastikayang indik obyek wisata muah kawasan pariwisata punika. Manut pangrencana panglimbakan punika boya mandeg rauh irika. Pidabdabe pacing kalanturang sakadi ngwangun hotel sane ageng, lapangan golf, pasar swalayan, nglinggahin margi muah makarya sane anyar, ngwangun wantilan genah nyolahang unen-unen muah ilen-ilen, pasar seni muah sane         lianan.

           Ritatkala nglimbakang wewangunan pariwisata punika manut dudonan pangrencana, mangda kapikukuhan antuk Tri Hita Karana : tetiga pidabdab sane prasida ngametuang tatiga karahayuan jagat, inggih punika : Parahyangan, Pawongan, lan Palemahan. Parhyangan punika genah suci umat Hindu mangda janten-janten kasuciang olih pngepon pariwisatane, nenten cemer tur nenten sayan rusak. Pawongan, wong Bali sane neunang tur ngraksa pariwisata mangda sareng ngawerdiang, sareng midabdab sahanan genah utawi tetujon wisatene mangda asri pamekas taler ring budaya Baline. Indik palemahan, janten wenten karang suwung, karang palemahan sane katandurin antuk wit-wit taru sane mapikenoh sajeroning kahuripan. Mangda nenten sami kagentosin antuk wewangunan beton, hotel, cottage, saha pirantin ipun. Wewangunan kasidan magda kaanutang ring sejeroning pidabdab lan pangrencana sane sampun kasungkemin olih para jana Baline, sajeroning peraturan daerahlan awig-awig desa adat.

           Nyarca indik pidabdab, pikeneh lan puaran wewangunan parwisata : tetojon lan genah wisata ring Bali wiakti makueh pisan babutan lanparantinyane. Sakewaten titiang nguningayang I wawu wantah akidik pinaka jalaran anggen pinget gumantingulati pamargi sane becik taler anggen pidabdab, anggen nincapang wewangunan pariwisata, kebudayaan lan kesenian Baline kapungkur wekas sayan becik. Mogi-mogi rasabakti, sutindih paramabela ring wangsa, desa lan negara sayan-sayan nincap

Bapak Kepala Sekolah, Guru-guru, Stap Pegawe miwah Siswa sareng sami sane tresnasehin titing, asapunika atur titiang ngindikang menakadi Ngrajegang Ksusilan, make kirang langkung lan manawi wenten tan manut ring arsa, sekadi unjuk lungsur, anggah ungguhin basa, titiang nunas geng rena sinampura. Pinaka pingintat atur titiang antuk parama shanti,

"Om Shanti, Shanti, Shanti Om"






Ngrajegang Pariwisata Ring Bali

 

            Matur suksma majeng ring pangenter acara pecentokan mapidarta basa Bali, santukan galahe sane becik puniki kapica ring pasikian titiange. Ida dane sareng sami, pamekas ring para manggala karya lan para panureksa sane dahat suksamyang titiang, para panodia lan para yoana miwah para pamiarsa sami sane banget tresnasihin titiang, sadurung titiang matur amatra, pinih riin ngiring sareng-sareng ngastiti bhakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, majalaran antuk panganjali,

"Om    Swastyastu"

            Mogi-mogi sangkaning sih pasuecan lan asung kertha wara nugraha Ida, prasida titiang ngiring ida dane sareng sami ngamangguhang karahayuan lan karahajengan jagat. Ring genah lan galahe sane becik puniki, lugrayang titiang matur amatra sane mamurda "Ngrajegang Pariwisata Ring     Bali".

            Ida dane para sameton titiang sareng sami sane wangiang titiang, sakadi napi sane sampun kawikanin sareng sami indik kepariwisataan ring Bali sampun becik saking daweg pemerintahan Welanda. Duk warsa 1935, ring Denpasar kawangun Bali Hotel, sane kanten rajeg ngantos mangkin pinaka cihna kapertama, tetamian kepariwisataan ring Bali. Punika mawinan Baline dados tatujon wisatane sampun kaloktah ring dura negara. Akeh jejuluk sane kamedalang saking kaasrian Polu Baline sakadi : "Pulau Dewata, Pulau Seribu Pura", miwah sane siosan. Punika sami sangkaning angob ipun ngatenang, nyingak kawentenan kahanan Pulo Baline nenten sios ring kautaman kebudayaan Baline, sane rumaket ring tatwa, susila, lan upacara agama Hindune. Silih tunggil sane banget ngrajegang budaya Baline inggih punika indik falsafah "Tri Hita Karana" sane prasida ngamolihang kasukertan jagat lan kesenian Pulo Baline. Majalaran falsafah Tri Hita Karana punika jagat Baline prasida ajeg, santukan falsafahe punika prasidanuntun para janane ngamecikang parhyangan pinaka sarana genah ngaturang bhakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tri Hita Karana prasida nuntun ngamecikang pawongan pinaka sarana ngiket paiketan pasametonan ring Bali, Tri Hita Karana prasida nuntun palemahan pinaka sarana ngamecikang indik wewidangan Baline ngantos asri saking kota rauh ring desa-desa. Santukan gumi Baline katon asri lan udarane sejuk, kenten taler para janane ring Bali yening nerima tamiu sami ramah tamah, ngranayang para turise seneng rauh ka Bali malila cita lan nglila ulangun. Saking senengnyane ring Bali makeh torise sampun numbas tanah lan makarya wangunan ring Bali. Upaminipun nguangun Hotel miwah vila-vila genah para torise sane tiosan sane tetujon dane taler melancaran. Tiosan ring punika wenten taler sane tetujonnyane matiosan upaminipun madolan lan matumbasan barang-barang kesenian. Yadiastun asapunika iraga para sameton Bali patut siaga ring para tamiu sane rauh ka Bali, utamanipun ngeninin indik katereptian (ketertiban lan keamanan) Pulo Baline. Iraga mangda mresidayang milihin pamekasne para pacalang, sapasira sane dados ngranjing ring Bali, miwah sapasira sane nenten kadadosang ngranjing ring Bali.

            Yadiastun tamiune punika marupa tamiu domestik patut iraga waspada pisan, mangda nenten malih keni bencana bom sekadi ring Kuta duk warsa 2002 lan 2005, sane lumrah kawastanin bom Bali. Sane mulang bom punika nenten sios tamiu domestik saking Jawi sane mawasta Amrosi lan sawitran-sawitrannyane sane setata melaksana corah lan himsa karma mamati-mati.

            Bencana bom inucap makeh para wisatawane sane keni bencana ngantos padem dados abu tan keni antuk ngelingang sawannyane. Siosan ring tamiu dura negara makeh taler tamiu domestike sane padem, kenten taler wenten para sameton Baline makeh sane padem. Bencan bom Bali punika ngranayang para tamiu dura negarane jejeh pisan rauh ka Bali sane ngranayang Pulo Baline sepi. Santukan nenten wenten toris rauh ka Bali makeh pisan para pangusaha-pangusaha pariwisata sane nguredang selanturipun bangkrut, sakadi : hotel-hotel, vila-vila, art shop - art shop lan pasar seni pada sepi laut matutup. Bom Bali puniki makeh pisan dampakne, pamekasne makeh karyawan sane nganggur tan polih pakaryan. Dampak sane pinih banget indik krisis ekonomi, wewangunan akeh sane macet, dagang udu, ten wenten toris sane matumbasan nganggen jinah dolar. Dampak-dampak puniki nenten je ring Bali kemanten, nanging ka sajebag negara Indonesia keni krisis   ekonomi.

            Majalaran pengalaman bom Bali punika ngiring iraga sareng sami mawas diri, mulat sarira miwah waspada marep ring para tamiu sane rauh ka Bali mangda kapreksa olih pacalang utawi petugas keamanan, yening nenten nganutin sekadi awig-awig mangda ka stop nenten kadadosang ngranjing ring sawewidangan Bali  puniki.

            Inggih wantah amunika atur titiange, yening wenten kirang langkung atur titiange, titiang nunas gung rena sinampura. Mogi-mogi wenten pokenohnyane. Pinaka panguntat titiang ngaturang parama shanti.

"Om Santih, Santih, Santih, Om"




Basa Bali Mangde Ajeg

 

Om    Swastiastu

Inggih ida dane sareng sami, utamanipun       :
Ibu guru sane dahat wangiang   titiang
Punika taler para semeton pamilet sane tresna sihin   itiang

Sedurung titiang nglantur matur, Ngiring sareng sami ngaturang suksemaning manah pamekas majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, melarapan antuk pasuecan ida, iraga sareng sami prasida mapupul iriki, manggihin karahayuan sekadi                                mangkin.

Ibu guru sane dahat wangiang   titiang
Ring galahe sane becik puniki, lugrayang titiang matur samatra nganinin indik “Ngiring Rajegang Basa Bali      Druene”.

Kawentenan pulo Baline pinaka pulo wisata budaya sane sampun kaloktah doh kantos ke dura Negara. Sampun sami uning tur pawikan, punika sami ngawinang jagat Baline kaparinama olih para janane "pulau seribu pura, pulau dewata, pulau surga utawi the last paradise". Napi sane ngawinang pulau Baline kaparinama    asapunika?

Sane ngawinang pulau Baline kaparinama asapunika tur kasenengin olih para janane boyaja tios, punika santukan keasrian palemahan pulau Baline, katuku malih antuk seni lan budaya maka miwah para jana Baline sane ngandap kasor utawi kuma warga, sami punika kadasarin antuk agama Hindu sane pinaka dasar mapineh jatma Baline. Nepek pisan ring tatuek miwah pamarginnyane minakadi panca yadnya sane kabaos ring kecap sastra agama. Punika kamanah antuk titiang ngawinang jagat Baline kasub ka dura           Negara.

Sane mangkin menawita majalaran sane sampun odar titiang. Pinunas titiang ring Iratu ida dane sareng sami ngiring dadabin indik kasukertan jagat Baline mangda kayang kawekas Rajeg lan lestari.

Silih tunggil sane kanggon nguratang tur ngewerdiang seni budaya inggih punika nenten sios wantah Basa Bali druene sane pinaka tetamian utawi warisan saking leluhur iragane jatma Bali, punika ngawinang iraga patut bangga dados putra-putri Bali, pinunas titiang sumangdane budayane nenten rusak tur       punah.

Mangdane nenten iraga kabaos "Kadi katak sane wenten ring sor tunjunge", I kekupu saking doh ipun ngrasayang kamiikan ipun i sekar tunjung, sakewanten I katak yadiastun nampek ring genahe punika, setata nyongkok nenten ngerasayang kamiikan i sekar tunjung sane kalintang ngulangunin.

Suksmanipun, iraga jagat Baline akeh pisan madue seni budaya, sane luihin utama kabaos adiluhung, ngawinang akeh parajanane saking dura Negara meled pisan manah ipun ngantenang seni budaya druene, sakewanten iraga sane magenah ring Bali nenten pati rungu kapining budaya druene, mangda nenten kadi            asapunika.

Basa Baline silih tunggil pinaka pangeling iraga dados jatma Bali, punika sane mawinang iraga mangda tetep ngangge basa Bali rikalaning mabaos sajeroning pagububan utawi pasawitran. Yening iraga nenten ngangge basa Bali druene sinah kesujatian iraga dados jatma Bali ical utawi ilang.

Inggih ida dane sane tresna sihin     titiang.
Yadiastun sane mangkin makueh pengaruh-pengaruh sane makta budaya miwah seni sane jaga nyaihin wiadin munahang seni budaya Baline . Sakewanten yening sampun iratu ida dane sareng sami eling ring kawentenan sastra Bali prasida antuk nyaringin pengaruh seni budaya sane jaga ngrangsuk ring sejeroning budaya     Baline.

Mawanti wanti titiang mapinunas ring iratu ida dane sareng sami mangda ngangge basa Bali druene mangda tetep Rajeg tur                           Lestari.

Wantah asapunika prasida aturang titiang ring ida dane sareng sami. Yening pat prade wenten iwang atur titiang minabte nenten manut ring arsa, manawita sangkaning Basa Basita, tata titi miwah anggah ungguh basa. Duaning titiang rumasa ring dewek kantun muda tur wimuda. Titiang nunas geg rena pengampura, pinaka pinguntat atur titiang, sineb titiang antuk parama santih


Om santih santih santih Om



Wiweka Anggen Jalaran Ngruruh Kajagadhitan

 

Om Swastiastu,

        Inggih ida dane sareng sami pamekas ring panureksa sane dahat kusumayang titiang, para pamilet lomba pidarta Basa Bali sawewidangan kota Gianyar, saha para sisya, utawi para yowana sane prasida nyarengin pamargin pacentokan ring tepengan mangkin sane banget tresna sihin titiang. Sadurung titiang nglanturang matur amatra, pinih riin ngiring sareng-sareng ngastiti bakti ring IDA SANG HYANG WIDHI WASA, mogi-mogi sangkaning sih pasuecan lan asung kerta waranugrahan ida prasida titiang ngiring ida dane sareng sami gumanti satata ngamanggehang karahayuan, karahajengan, tur titiang prasida taler ngamolihang sidaning don.

Ring tepenganne utawi galah sane becik puniki, ritatkala nyarengin lomba pidarta Basa Bali puniki, lugrayang titiang matur amatra, marupa pidarta sane mamurda “Wiweka Matetimbang Becik Lan Patut Ngruruh        Kajagadhitan”.

Ida dane sareng sami sane wangiang titiang, mawit murda punika, tincapang titiang mangkin sapunapi parilaksanan manusane sakadi titiang utawi ida dane ninutin pamargin ring sajeroning kahuripan puniki jagi nyujur sane kawastanin           jagadhita.

Pinaka pangawit wenten ketus titiang saking karya sastra, sane marupa gaguritan sane mamurda “Geguritan Nengah Jimbaran”. Yening rerehang untengnyane saking daging geguritan punika, ida sang rakawi sampun ngawikanin tur sampun taler misaratang ring sang sane jagi ngwacen geguat tangan idane, mangda ring sajeroning iraga ngamargiang drama kehidupan serahina wengi punika, nenten dados lipia tur ngutang pepineh sarahina-hina ring sajeroning tetimbang sane kawastanin wiweka. Punika yening iraga kayun satata kasengguh manusa. Mawinan,

Manusa punika ngaran manu,

Napi punika Manu? Nenten lian wantah sang sane satata nasarin kahuripannyane antuk dasar papineh, punika wantah I              manusa.

Manusa ngaran  manawa,

Napi punika manawa? nenten lian wantah dasar hukum i manusane ngrereh tetimbang becik lan patut, sane kadasarin antuk tetindakan hukum manawa, sida riwekasan nepasin wicara nyujur karahyuan.

Manawa ngaran   Danawa,

Yening sampun kahuripan puniki kadasarin antuk manawa, mangdane sida dados sane kawastanin manusa danawa, manusa sane maduwe parilaksana sakadi para dewatane.
Inggih ida dane sane kusumayang titiang, yening selehang tur waliang titiang malih, napi mawinan kadasarin kahuripan iragane antuk wiweka? riantukan iraga pinaka manusa satata ngamangguhang sangsaya, nenten teteg ring pakayunan, satata ibuk, tur jejeh ring sajeroning pikobet. Sawiakti asapunika, saking sangsayane pnika mangda iraga lali, nenten ngaenang jengah mikayunang nincapang dwek, satata nngutang-ngutang raos, nguyutang padewekan sareng anak tiosan. Yening kari asapunika, pastika napi sane jagi kajujuh nenten prasida kapanggihin, riantukan iraga kantun kakuub sareng sane kawastanin ahangkara, yening nika nenten sida kaeret ring sajeroning manah, punika sane jagi ngrebeda pinaka iblis sane satata makrana ibuk ring sajeroning kayun, wicara, lan        parilaksana.

Inggih ida dane sane kusumayang titiang, sadurung titiang muputang atur, ngiring ja iraga sareng-sareng saking mangkin nincapang guna widya kaweruhan soanng-soang utamanyane uning ring padewekan, satata ngeret indria tur kukuh lan lascarya ngamargiang kahuripan, tur nenten lali bhakti ring para leluhur miwah Hyang Widhi, mandane iraga satata ngamangguhang karahayuan sekala-niskala, nenten kirang pangan lan sandang.

Inggih wantah asapunika prasida antuk titiang matur amatra, manawita wenten sane tan manut ring arsa, sakadi unjuk lungsur, anggah ungguhing basa, titiang nunas geng rena sinampura. Untatin titiang antuk parama shanti

.



Om shantih shantih shantih Om.