Thursday, August 29, 2013

BASITA PARIBASA


BASITA PARIBASA

1.   SESONGGAN (pepatah)

Puniki wenten mekudang-kudang sesonggan, rauhin suksmanipun luire:
1)      Abias pasih, suksemanipun: nenten keni antuk wilangin katahipun.
2)      Ada gula ada semut, suksmanipun : anake sane sugih tur dana, irika janten akeyh anake sane rauh nunas pakaryan.
3)      Ada andus ada apine, suksmanipun : yening wenten orti ala wiadin ayu, sinah wenten sane jati (pasaja), diastun ipun akidik.
4)      Buta tumben kedat, suksmanipun : sakadi anake sane pecak tiwas, kasuen raris ipun sugih, pramangkin ipun sombong, ngagu tur jerbu ring timpal miwah nyama braya.
5)      Gede ombake gede angine, suksmanipun : ageng pikolih utawi asil anake, janten ageng taler penelasipun.
6)      Kamus majalan, suksmanipun : kaucapang ring anake sane pradnyan tur sampun weruh ring makudang-kudang basa.
7)      Katanjung di mata, suksmanipun : sakadi ring anake sane marasa ring dewek iwang ring timpal, raris matemu ring timpalipune punika, mawinan ipun kimud tur kabilbil.
8)      Degag delem, suksmanipun : kaucapang ring anake sane degag, ring genahe suung ipun ngapak-ngapak ngaku wanen, sakewanten yening sampun wenten musuh ipun ajerih, makiles mlaib.
9)      Duk masanding api, suksmanipun : sakadi anake sane mamusuh-musuhan raris ganahipun matampekan, iwang akidik janten dados rebat/uyut/iyeg.
10)  Payuk prungpung misi berem; suksemanipun: pakantenan umah ipune brengbeng, kawenten sejeroning umahipune bersih tur bek madaging barang-barang sane becik-becik (disisine jelek ditengahne lung)





2.   SESENGGAKAN(pepatah)
puniki wenten mekudang-kudang sesenggakan, rauhin suksmanipun luire:
1)   Buka makpak tebune, ampsne kutang, suksmanipun : Sakadi anake sane makurenan, ring kantun pangantenan, kalih sasuenne kantun bajang kasayangang tur kajungjung, risampune tua tan mampuh kakutang.
2)    Buka gowake ngadanin ibane : sekadi anak corah sane nuturang kacorahan padidi
3)   Buka naar krupuke, gedenan kroakan, suksmanipun : Sakadi anake sane ngaku wanen kalih jaga muputuang karya, sakewanten nenten wenten buktinipun nglaksanayang.
4)   Buka ngenjekin ikut cicinge, mabalik nyaplok, suksmanipun : Sakadi i bapa ngenken i pianak ngrereh napi-napi, raris i pianak mabalik ngenken bapanipune ngerereh punika. Buka payane disisi maukir, ditengahne masumbe : sekadi anak matiosan laksana teken munyine
5)   Buka lindunge uyahin, blangsah, suksmanipun : Sakadi anake sane uyang paling nenten uning-uning nongos.Buka katake matindik salah genah : sekadi anake ngangge pepayasan tan nganutin dewek ipun.
6)   Buka macane, nakutin lawat, suksmanipun : Sakadi anake sane marasa ring dewekipune iwang wiadin corah, setata ipun mrasa congah wiadin takut tur kabilbil.Buka sumangahe ngugut kanti mati : anake sane nganutin manah ipun, yadiastun ipun padem
7)   Buka macane (mionge), ngengkebang kuku, suksmanipun : Sakadi anake sane pradnyan (wikan), ngengkebang kepradnyanan (kawikanan).
8)   Buka bukite ejohin, katon ngrawit; suksemanipun : sakadi anake pakantenan ipun saking doh jegeg utawi bagus, kewanten wawu tampek tlektekang ipun bodo, muanipune burik.
9)   Buka cicinge ngongkong, tuara pingenan nyegut; suksemanipun : sakadi jadmane sane degag ngaku wanen, kewanten jatinpune getap.
10)      Buka goake, ngadanin ibane; suksemanipun: sakadi anake sane corah raris nuturang maling (maling teriak maling).




3. WEWANGSALAN (tamsil)
 puniki wenten mekudang-kudang wewangsalan, rauhin suksmanipun luire:
1)      Asep menyan majagau, suksmanipun = nakep lenggar aji kau
2)      Clebingkah beten biu, suksmanipun = gumi linggah ajak liu
3)      Delemk sangut merdah tualen, suksmanipun = medem bangun ngamah dogen
4)      Bakat kocok misi isen, suksmanipun = awak bocok tuara ngasen
5)      Bangbang dadua ken ceburin, suksmanipun = bajang dadua ken anggurin
6)      Bedeg majemuh bangsing di banjar, suksmanipun = jegeg buin lemuh langsing lanjar
7)      Baju gadang potongan gantut, suksmanipun = tuyuh magadang tuara maan entut
8)      Gamongan kladi jae, suksmanipun = omongan dadi gae
9)      Gonda godeg bakat kukur, suksmanipun = goba jegeg baan pupur
10)  Idup kedele mati kacang, suksmanipun = idup jele mati sayang

4.   PEPARIKAN (pantun)
puniki wenten mekudang-kudang peparikan, rauhin suksmanipun luire:
1)      Meli gabus duang kranjang lamben bodag sing ngenyakin yadin bagus mata kranjang enyen kodag mangenyakin.
2)      Kaden poh kuning-kuning
Anak manas ko mepelut
Kaden boh kenying-kenying
Anak rengas buin celut

3)      Ngalap wani ngaba bawang
Ngalap manggis empes-empesin
Anak jani tuara tawang
Ulat manis mamanesin

4)      Bangsing di banjar
Bedeg mejemuh di baleran
Langsing buin lanjar
Jegeg buin lemuh maguleran

5)      Clebingkah beten biu
Blahan pane blahan paso
Gumi linggah ajak liu
Ada kene ada keto

6)      Be curik mabasa manis
Bungkung pendok sedeng di tujuh
Bajang cerik kenyungne manis
Selat tembok mekita nyujuh

7)      Ngalap wani ngaba kemong
Dara lanang suba mati
Anak jani liunan omong
Mara sekenang tan pabukti

8)      Be taluh pejang jumah
Kakuane ampel-ampelang
Kaden aluh ngalih somah
Di tuane maselselan

9)      Kedis curik mawadah kranjang
Godel kidang jumahan meten
Uling cerik metandang bajang
Tonden bajang suba nganten

10)   Doyan liang ngandong kanji  depang tiang ngaba pitu yan tiang ngelong janji apang tiang kena tantu.


5.   SLOKA (bidal)
Puniki wenten mekudang-kudang Sloka, rauhin suksmanipun luire:
1)      Buka slokane, aji keteng mudah, aji dadua mael, suksmanipun : kaucapang ring anake sane neten uning ngajinin pitresnan kalih paweweh anak lianan (timpal).
2)      Buka sloka, ajum-ajuman puuh, sangkure masih ia, suksmanipune : sakadi anake sane beog ajum, pamuput ipun pacang pocol wiadin sengkala.
3)      Buka slokane, apa ane pamula, keto ane kapupu, sulsmanipun : napi sane kakaryanin, sapunika taelr pikolehipun; yening melaksana kaon, sinah sengkala sane jagi kapanggih.
4)      Buka sloka, bani mabak jepun, eda takut kena getahne, suksmanipun : yening purun ngambil pakaryan sane ageng tur abot, sampunang ajerih pacang manggihin pakeweh utawi kabean ageng.
5)      Buka slokane, bantang busuk badingang, apa tuara misi, suksmanipun : kiwangane san elintang, yening mangkin malih medalang wiadin raosang, janten ngakehang kanten kaiwangan ipun.
6)      Buka slokane, tusing ada bangke mapilih sema; suksmanipun: nenten wenten maling (dusta) pacing ngitung anak, kalih nyama braya genah ipune memaling, asal ipun sampun polih.
7)      Buka slokane, kasur ceburin, dui langkahin; suksemanipun; sekancan pakaryan sane mapikolih becik patut marginin (karyanin), yening pakaryane sane mapikolih kaon patut impasin.
8)      Buka slokane, adeng buin sepita, suksmanipun : kaucapang ring anake sane kalintang plapan (tangar) ngraos lan melaksana.
9)      "Buka slokan gumine, nundunin macan turu, suksmanipun : sakadi anake sane nantangin musuh sane sampun nengil.
10)  "Skadi slokan jagate, sukeh anake ngebatang banjar, suksmanipun : wiakti sukeh pisan anake dados klian jaga ngladenin anak akeh (rakyat).

6. BEBLABADAN (permainan bunyi)
 puniki wenten mekudang-kudang beblabadan, rauhin suksmanipun luire:
1)      Mabunga layu = mayang, arti paribasane = sayang
2)      Mabawang putih = kesuna, arti paribasane = pisuna
3)      Majempong bebek= jambul, arti paribasane = ngambul
4)      Macarang nyuh = papah, arti paribasane = ngepah
5)      Madasar nasi = entip, arti paribasane = ngintip
6)      Madamar langit = bulan, arti paribasane = bulanan
7)      Madamar bangke = angenan, arti paribasane = mapangenan
8)      Madamar di carik = kunang-kunang, arti paribasane = tunangan
9)      Madon jaka = ron, arti paribasane = makaronan
10)  Madakin kuping = tilu, arti paribasane = uling liu

7.SESAWANGAN (perumpamaan)
puniki wenten mekudang-kudang sesawangan, rauhin suksmanipun luire:
1)      Batisne lantang kadi batis cangak
2)      Romanne selem kadi manggis
3)      Bokne gading kadi bok jagung
4)      Matane ngonjol kadi mata kidang
5)      Alisne nyurarit kadi don intaran
6)      Muane kadi bulan purnama
7)      Bangkiangne acekel gonad layu
8)      Nyonyone kadi nyuh gading kembar
9)      Seledetanne kadi tatit
10)  Raosne galak kadi cicing borosan

8.   PEPINDAN(pengumpamaan)
puniki wenten mekudang-kudang pepindan, rauhin suksmanipun luire:
1)      Boke membotan blayag, tegesipun: rambutne maombak-ombakan.
2)       Betekan batise meling padi, tegesipun: sekadi beling padi.
3)      Cokore mudak sinungsang, tegesipun: sakadi bungan pudake sungsang.
4)      Cecapingane nyaling kdang, tegesipun: mirib caling kidang.
5)       Cecingakane natit, tegesipun: sledat-sledet manis.
6)       Gigine matun sumangka, tegesipun: mirib batun sumangka.
7)      Jerijine musuh bakung, tegesipun: rurus ngancan mirib pusuh bakung.
8)      Kupinge nyanggar sekar, tegasipun: karnane becik sumpangin sekar.
9)       Kukune memapah biu, tegesipun: kukune mirip papah biu, sada lengkung.
10)   Lambene barak ngatirah, tegesipun: lambene mirip buah katirah barak.

9.      CECIMPEDAN (Teka-Teki)
      puniki wenten mekudang-kudang cecimpedan, rauhin suksmanipun luire:
1)      Apeke, krek-krek ngejohang? (anak nyampat)
2)      Ape sabilang cingak ngejohang? (kuping)
3)      Apa lelipi gadang pesu andus? (ubat legu)
4)      Apa dituunne mekelo, dimenekne enggal? (tenges)
5)      Apa tai belek megantung? (juwet)
6)      Apa anak cenik maid cacing? (benang)
7)      Apa krik-kirik di duur gununge? (anak macukur)
8)      Apa anak cenik ngemu getih? (klepon)
9)      Apa ngamah cepok, betek sai-sai? (galeng)
10)  Apa sabilang pecuk kajengit? (ceretan)

10.  CECANGKRIMAN (syair Teka-Teki)
puniki wenten mekudang-kudang cecangkriman, rauhin suksmanipun luire:
1)      Bapa Pucung, Indeng-indeng di alas gunung, Panake koryak-koryak, Di kayune ya padingkrik,
Basang pelung, Tendase majajambulan.
2)      Berag landung, Ngelah panak cenik liu, Memene slelegang,
Panak ne jekjek enjekin, Menek tuun, Mememne gelut gisiang.
3)      Jalan buntu, Tan masepak nolor terus, Nyen makeneh mentas, Apang elahang agigis, Musti blenggu, Majalan ditu magaang.
4)      Ia majujuk, Katumbak enu majujuk, Ane numbak ebah, Laut ngandang ngulintik, Bes kadurus,  Pangencele mametelang.
5)      Kaki Pucung, Awak bunter maretungtung, Basange anginan, Sing paek ye ninjakin, Uber kepung, I kaki incang-incangang.
6)      Dratdat-drutdut
Bingah-binguh liwat inguh
Nyumbil sisin pagehan padidi sing dadi ngranjung
Nene catur
Nyamane suba di tengah
7)      Meme ayu
Mekamen sitsit a kencrung
A kencrung
Ada manyeropen
Ada ngemaang nyilih
Jani payu
Mengigel jitney ngenah
8)      Bapa ketut
Matapa di kayu lusuh
Wilis parupana
Uling cerik kayang mangkin
Tekek ngelut
Tera keles-keles mangisinin.
9)      Kumu bungut
Duur bungut gidat jantuk ejit lan baonga
Malih bibih muah ejit
Lambe narung
Silit maka dados pucak

10)  Bintang along
Kapaid lalipi laut
Katututin pandan
Enyen taen manepukin
Buka  bau
Ceningke ajak makejang



11.  CECANGKITAN (olok-olokan)
      puniki wenten mekudang-kudang cecangkriman, rauhin suksmanipun luire:
1)      Tain cicing dengdeng goreng jaen, tegesipun: 1. Yening dengdenge gorreng sinah jaen, 2. Yening tain cicinge sinah nenten dados goreng.
2)      Padange tusing dadi arit, tegesipun: 1. Padange sinah nenten sida dados arit, 2. Yening padange abas antuk arit janten dados.
3)      Anake negen tumbak tusing dadi, tegesipun: 1. Yening anake rikala negen napi-napi raris tumbak, janten nenten dados, 2. Kewanten yening anak makta tumbak tegena punika dados.
4)      Rumus hitungane makejang sukeh, nanging jalanne makejang tawang,tegesipun: 1. Yening rumus hitungane wiakti sulit (tan kauningin), kewanten jalanne (rurunge) sami kauningin, yening jalan hitungane nenten kauningin.
5)      Kapal melabuh madelod, ngenah badajanne, tegesipun: 1. Yening cingakin kapale saking kaler, sinah sisin kapale balerne sane kanten.
6)      Ia gelem antudne tusing dadai jalananga, tegesipun: 1. Yening entude sinah nenten dados jalanang, sane kajalanang batis, boya ja entud.
7)      Tiang suba lepas uli sekolah, tegesipun: 1. Ipun nglepasin sekolah artine nenten masekolah.
8)      Kompek matali gandek, tegesipun: 1. Yening kompeke sane matali nika mawasta gandek.
9)      Beh, kakolongane tusing dadi gelekang, tegesipun: 1. Kakolongane sinah nenten dados gelekang, kewanten yening ajeng-ajengan janten dados gelekang.
10)  Awak suba bajang enu masih manyonyo, tegesipun: 1. Makasami anake madue nyonyo, boya ja nyeseo nyonyo sakadi anak rare.

12.  RAOS NGEMPELIN (ungkapan pelawak)
      puniki wenten mekudang-kudang raos ngempelin, rauhin suksmanipun luire:
1)      Lamun payu motonan, beli nyelengin. Tegesnipun: I. nyelengin = lakar maang celeng: II. Nyelengin = ningalin sambilang nyeleng.
2)      Benang kamene, jaka di pangkunge, tegesipun: 1. Kamen antuk benang, jaka mentik di pangkunge, 2. Benang kamenen, ajaka di pangkunge.
3)      Yang nguangun arja, tiang ngaluhin, tegesipun: 1. Dadi galuh, 2. Ngaluhin + juru aluh (nongos).
4)      Damar bedauh, mati kanginan, tegesipun: 1. Kanginan = genah ipun medangin, 2. kanginan = tempuh angin.
5)      Mamula kacang badaja, mentikne nglodlodang, tegesipun: 1. Nglodlodang = entikipun madlodlod, 2. Nglodlodang = sayan ngelodang.
6)      Ring dija palungane mangkin?, tegesipun: 1. Palungane = jaga lunga, 2. Palungane = pangamahan bawi.
7)      Napi kalih ditu?, tegesipun: 1. Kalih = dadua, 2. Kalih = ka alih.
8)      Ia madagang kamulanne suba telah, tegesipun: 1. Kamulane telah = sanggah kamulane kedas, 2. Kamulane telah = pokok dagangene sampun telas (rugi).
9)      Ida dimatuke simpang di pura, tegesipun: 1. Dimantuke = dawegne mantuk (budal), 2. Dimantuke = diman tuke.
10)  Madaarsanan malu dini, tegesipun: 1. Daar sanan = pesan madaar dini, 2. daar sanan = naar sanan.

13.  SESIMBING (sindiran)
      Puniki wenten mekudang-kudang raos sesimbing, rauhin suksmanipun luire:
1)      Be di pongerangan baang ngeleb; tegesipun : Sakadi anake ngambil anak istri bajang, sampun kakeniang, rikala ipun lenge, anak istri punika malaib.
2)      Bas tegeh baan negak, dilabuhe baonge elung; tegesipun :Sakadi anake polih pangkat tegeh, raris nyeled
pipis utawi korupsi, ipun katara raris kausanayang makarya tur ipun salah maukum.
3)      Yadin amunapi tegeh pakeber badudane, diulungne masih ka taine; tegesipun : Yadin amunapi ageng anake polih kabagian, yening sampun ganti surud kasadianipun, taler ipun mawali tiwas sakadi kuna.
4)      Semunne nyukcuk langit; tegsipun : Kaucapang ring anake sane sombong.
5)      Sadueg-dued semale makecos, pasti taen ulung; tegesipune : Asapunapi je ririh anake, pasti ipun taen iwang utawi salah.
6)       Conto sasimbing sane mawangun tembang (Geguritan Sampik Ingtay):
Aduh beli to kenkenang, uh ban ento ene danda juang beli, sang ja nganggeh nyang adauh, ya I Babah nampi danda, ya I Nyonyah masasimbing saking saru, "Cangkeme tempuh timbungan, sikep galak desek pitik".

7)      Dadi beler tong nyak ngamah, jeneng jelma betek malu layah duri, amonto ya raris pesu, ka kantor padidian, bane keweh makita pacang mabanyu, yan majujuk meh katara, yan nyongkok awake pelih.

8)       Yan beli kadi ring ayam, kalu bojog mati tegil, mua wanci tembuyukan, ikute regreg carungcung, pantes tongosang di teba, rebut muring, matane bengul pilaran.



14.  SESAPAN (doa)
Puniki wenten mekudang-kudang raos sesimbing, rauhin suksmanipun luire:
1)      Sesapan ngebah taru : "Ratu Betara Sangkara, titiang nglungsur taru druene, mangda titiang nenten tulah."
2)      Sesapan suara kedis caak : "Kakasang ngengsut di ambune."
3)      Sesapan si jabang bayi : "Ratu Paduka Betara Brahma, icenin raren titiange pasikepan mangda ipun setata rahayu."
4)      Sesapan sabeh bales : "Kaki-kaki bentuyung sampunang kasiabange titiang, tiang cucun kakine."
5)      Sesapan ngentasin genah tenget : "Jero sane nuenang genahe/margine, tiang nyelang genahe icen tiang karahajengan."
6)      Sesapan ri kala sungkan, wenten dongkan mamunyi : "Ih, apa not iba yening ada anak makeneh rahayu, mai, sakewala yening tusing rahayu bakal cotot matane apang kanti buta."
7)      Sesapan ri kala mireng suaran paksi tuhu-tuhu : "Buncul agung sepit semprong tuara bakatanga."
8)      Sesapan mabebaosan, masuara cek-ceke : "Sidi Saraswati."
9)      Sesapan angin baret, angin nglinus : "Ratu Betara Bayu sampunang nglintangi riki, santukan titiang akeh madue anak alit."
10)  Sesapan ri kala ngadol ingon-ingon utawi wewalungan : "Ratu Sang Hyang Rare Angon, ingon-ingon I Ratu adol titiang nglungsur karahajengan."

15.              TETINGKESAN
1)      Mai medaar ka-paon kangguang nasi ken uyah keres!
2)      Kanggoang singgah polos nah, sing maan ngidih ape!
3)      Lugrayang titiiang nunas ampura riantuk genah titiange kaon pisan!
4)      Kanggoang nah umah uwug, tongos negak sing je ada!
5)      Ampura ratu titian kamulan panjak kaliantang tambet!
6)      Aksamang ukudan bapane, bapa belog anggon cening rerama!
7)      Amone ke ngelah rerama, kadi rasa liwat jlinjingan sing je taena.
8)      Dini luh ngayahin I Beli Made, kanggoang metapa lacur.
  
16.  SESAWEN
1)    Ngenahang patakut marupa jatma ring carik, kaanggen sarana ngulah kedis.
2)    Ngantung pongpongan mabolong tiga ring duwur jelanan kandang ayam, sane matetujun nulakin grubug ayam.
3)    Kulit endog ayam katusuk antuk lidi raris muncuk nyane kadagingin tabia.
4)    Puniki ciri mederbe pitik, saha matetujon mangda pitike nenten kesander kilat.
5)    Wenten anak nandur kelapa saha ngandong anak alit tetiga.
6)    Puniki matetuek mangda entik kelapane kuat saha pacang mawoh nged.
7)    Anak istri kepura mapusung gonjer.
8)    Puniki sesawen anake istri punika kari bajang.


















Saurin pitaken ring sor antuk nyoret sinalih tunggil pasaur sane pinih patut!

1.                  SESONGGAN ( PEPATAH )

1)      “Payuk prungpung misi berem” sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
a.       Sesonggan                   c. raos ngempelin        e. wewangsalan
b.      Sesenggakan               d. peparikan

2)      Payuk prungpung misi berem madue arti, sekadi ring sor. . . .
a.       Disisine jelek di tengahne lung           d. makejang jelek
b.      Jelek di tengahne jelek                        e. tuah jelek
c.       Jelek di tengah jele di sisi

3)      “Buta tumben kedat”, sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . .
a.       Sesonggan                         c. raos ngempelin        e. wewangsalan
b.      Sesenggakan                     d. peparikan

2.            SESENGGAKAN ( IBARAT )
1)      “Buka bukite ejohin, katon ngrawit” sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . .
a.       Sesonggan                         c. raos ngempelin        e. wewangsalan
b.      Sesenggakan                     d. peparikan

2)      Buka gowake ngadanin ibane madue arti, sekadi ring sor. . . . .
a.       anak corah sane nuturang kacorahan padidi
b.      Disisine jelek di tengahne lung
c.       anak matiosan laksana teken munyine
d.      anake ngangge pepayasan tan nganutin dewek ipun.
e.       anake sane pradnyan (wikan), ngengkebang kepradnyanan (kawikanan).

3)      Buka macane, . . . . . . . . . . lawat.
a.      Nakutin
b.      Kutang
c.       Ngasen
d.      Naar
e.       Negakin




3.   WEWANGSALAN (tamsil)
                       
1)      suba jelek mara inget madue arti, sekadi ring sor. . . .
a.       Tai belek tai blenget                     
b.      Bebee padang gambuh
c.       Be bebek be guling
d.      Sintat-sintut balebet di punapi
e.       Pangigi di kawahe

2)      suba jelek mara inget, sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . .
a.    Sesonggan                    c. raos ngempelin        e. wewangsalan
b.   Sesenggakan                 d. peparikan

2)      Asep . . . . . .majagau, madue arti  nakep lenggar aji kau.
a.       Andus                         c. dupa                        e. asep
b.      Menyan                       d. roko

4.      Peparikan (pantun)
1)       Meli gabus duang kranjang
 lamben bodag sing ngenyakin
 ………………………………
enyen kodag mangenyakin.

a.       Anak jani liunan omong                     
b.      Uling cerik metandang bajang
c.       Ngalap wani ngaba kemong
d.      yadin bagus mata kranjang
e.       Kaden boh kenying-kenying

2)      Clebingkah beten biu
Blahan pane blahan paso
Gumi linggah ajak liu
Ada kene ada keto
sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
a.       Sesonggan                         c. raos ngempelin        e. wewangsalan
b.      Sesenggakan                     d. peparikan
3)       Meli gabus duang kranjang
 lamben bodag sing ngenyakin
yadin bagus mata kranjang
enyen kodag mangenyakin.
sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
a.       Peparikan                          d. sesonggan
b.       raos ngempelin                 e. wewangsalan
c.       Sesenggakan                    
d.       
5.      SLOKA (bidal)
1)      Buka slokane, adeng buin sepita, sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
a.       Peparikan                          d. sesonggan
b.       raos ngempelin                 e. wewangsalan
c.       sloka                     
2)      Buka slokane, adeng buin sepita, madue arti, sekadi ring sor . . . . .
a.       kaucapang ring anake sane neten uning ngajinin pitresnan kalih paweweh anak lianan (timpal).
b.      napi sane kakaryanin, sapunika taelr pikolehipun; yening melaksana kaon, sinah sengkala sane jagi kapanggih.
c.        sakadi anake sane nantangin musuh sane sampun nengil.
d.      kaucapang ring anake sane kalintang plapan (tangar) ngraos lan melaksana.
e.       wiakti sukeh pisan anake dados klian jaga ngladenin anak akeh (rakyat).
3)      kaucapang ring anake sane kalintang plapan (tangar) ngraos lan melaksana, sejeroning buka slokane. . . . . .
a.       aji keteng mudah, aji dadua mael
b.      ajum-ajuman puuh, sangkure masih ia
c.       apa ane pamula, keto ane kapupu
d.      adeng buin sepita
e.       , kasur ceburin, dui langkahin



6.      BEBLABADAN (permainan bunyi)
1)      Majempong bebek, arti sujatine . . . . . .
a.       Ngambul
b.      Mapanengan
c.       Tresna
d.      Jambul
e.       Bulan-bulanan

2)      Majempong bebek, sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
a.       Peparikan                          d. sesonggan
b.       raos ngempelin                 e. wewangsalan
c.       beblabadan                       

3)      Madasar nasi, arti sujatine  . . . . . . . .
a.      Saying                         c. bulanan                   e. tunangan
b.      Ngintip                        d. mapangenan
c.        
7.      SESAWANGAN (Perumpamaan)
1)      Batisne lantang kadi batis cangak, sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
a.       Peparikan                                d. sesonggan
b.       sesawangan                            e. wewangsalan
c.       beblabadan                 

2)      Alisne nyurarit, kadi . . . . . .
a.       Bok jagung                  c. tatit                          e. juk
b.      Don intaran                 d. cangak

3)  Seledetanne kadi . . . . .
a.       Bok jagung                  c. tatit                          e. juk
b.      Don intaran                 d. cangak

8.      PAPINDAN (pengumpamaan)
1)      Cokore mudak sinungsang, tegesipun:
a.       mirib caling kidang
b.      sledat-sledet manis
c.       mirib batun sumangka
d.      kukune mirip papah biu, sada lengkung
e.       sakadi bungan pudake sungsang
2)      Betekan batise meling padi, tegesipun:
a.       sekadi beling padi
b.      mirib caling kidang.
c.       karnane becik sumpangin sekar.
d.      lambene mirip buah katirah barak.
e.       rambutne maombak-ombakan

3)      Cecingakane natit, tegesipun:

a.                sledat-sledet manis
b.               beling padi
c.                mirin caling kidang
d.               mirib batus sumangka
e.                rambutne maombak-ombakan

9.      cecimpedan(teka-teki)
1)      apa ke anak cenik ngemu getih?
a.       Klepon                        c. gula bali                   e. toya
b.      Arak                            d. uyah

2)      Apa ke bilang tolih ngejohang?
a.       Batis                c. kuping                     e. jantuk
b.      Layah              d. bok

3)      Apa ke ane dituunne enggal, dimenekne makelo?
a.       Lidi                 c. benang                     e. tenges
b.      Jaum                d. cacing

10.  CECANGKRIMAN (syair Teka-Teki)
1)   Bapa pucung, indeng-indeng di alas agung, panake koryak-koryak,….
a.       di kayune ya padingkrik, basing pelung, tendase majajambulan.
b.      Sing paek ye ninjakin, Uber kepung, I kaki incang-incangang
c.       Apang elahang agigis, Musti blenggu,  Majalan ditu magaang.
d.      Tur macunguh, nanging tusing bisa ngungas
e.       Taut ngandang ngulintik, bes kadurus, pengencele mametelang

2)   Jalan buntu, tan masepak nolor terus, nyen makeneh mentas-apang elahan agigis,
a.       Asing paek ya ninjakin, uber kepung,I kaki incang-incangang
b.      Apang elahang agigis, Musti blenggu,  Majalan ditu magaang.
c.       panakne jekjek enjekin, menek tuun, memenne gelut gisiang
d.      Sing paek ye ninjakin, Uber kepung, I kaki incang-incangang.
e.       Dikayune ya padingkrik, basang pelung, tendase majajambulan
3)      Jalan buntu, tan masepak nolor terus, nyen makeneh mentas-apang elahan agigis, sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
a.       Peparikan                                d. sesonggan
b.      cecangkriman                          e. wewangsalan
c.       beblabadan                 

11.  CECANGKITAN (syair teka-teki)
1)      Tain cicing dengdeng goreng jaen, tegesipun:
a.      1. Yening dengdenge gorreng sinah jaen, 2. Yening tain cicinge sinah nenten dados goreng.
b.      1. Padange sinah nenten sida dados arit, 2. Yening padange abas antuk arit janten dados.
c.       1. Ipun nglepasin sekolah artine nenten masekolah.
d.      1. Yening kompeke sane matali nika mawasta gandek.
e.       1. Makasami anake madue nyonyo, boya ja nyeseo nyonyo sakadi anak rare.
2)      Kapal melabuh madelod, ngenah badajanne, tegesipun:
a.       Yening cingakin kapale saking kaler, sinah sisin kapale balerne sane kanten.
b.      Yening entude sinah nenten dados jalanang, sane kajalanang batis, boya ja entud.
c.       1. Kakolongane sinah nenten dados gelekang, kewanten yening ajeng-ajengan janten dados gelekang.
d.      1. Yening rumus hitungane wiakti sulit (tan kauningin), kewanten jalanne (rurunge) sami kauningin, yening jalan hitungane nenten kauningin.
e.       1. Yening anake rikala negen napi-napi raris tumbak, janten nenten dados, 2. Kewanten yening anak makta tumbak tegena punika dados.
3)      Yening anake rikala negen napi-napi raris tumbak, janten nenten dados, 2. Kewanten yening anak makta tumbak tegena punika dados……
a.       Rumus hitungane makejang sukeh, nanging jalanne makejang tawang
b.      Kapal melabuh madelod, ngenah badajanne
c.       Anake negen tumbak tusing dadi,
d.      Ia gelem antudne tusing dadai jalananga
e.       Awak suba bajang enu masih manyonyo

12.     RAOS NGEMPELIN (ungkapan pelawakan)
1)      Lamun payu motonan, beli nyelingin, tegesipun……
a.       1. Dadi galuh, 2. Ngaluhin + juru aluh (nongos).
b.      1. Nyelengin = lakar maan celeng, 2. Nyelengin = ningalin sambilang nyeleng.
c.       1. Kamen antuk benang, jaka mentik di pangkunge, 2. Benang kamenen, ajaka di pangkunge.
d.      1. Daar sanan = pesan madaar dini, 2. daar sanan = naar sanan.
e.       1. Dimantuke = dawegne mantuk (budal), 2. Dimantuke = diman tuke.
2)      Yang nguangun arja, tiang ngaluhin, tegesipun….
a.       1. Dadi galuh, 2. Ngaluhin + juru aluh (nongos).
b.      1. Kamen antuk benang, jaka mentik di pangkunge, 2. Benang kamenen, ajaka di pangkunge.
c.       1. Kanginan = genah ipun medangin, 2. kanginan = tempuh angin.
d.      1. Nyelengin = lakar maan celeng, 2. Nyelengin = ningalin sambilang nyeleng.
e.       1. Dimantuke = dawegne mantuk (budal), 2. Dimantuke = diman tuke.
3)      Madaarsanan malu dini, tegesipun…..
a.       1. Daar sanan = pesan madaar dini, 2. daar sanan = naar sanan.
b.      1. Kamulane telah = sanggah kamulane kedas, 2. Kamulane telah = pokok dagangene sampun telas (rugi).
c.       1. Nglodlodang = entikipun madlodlod, 2. Nglodlodang = sayan ngelodang.
d.      1. Kanginan = genah ipun medangin, 2. kanginan = tempuh angin.
e.       1. Nyelengin = lakar maan celeng, 2. Nyelengin = ningalin sambilang nyeleng.
13.  SESIMBING (sindiran)
1)      Be di pongerangan baang ngeleb, sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
a.       Sesimbing                                c. sesonggan                e.  sloka
b.      Sesenggakan                           d. beblabadan
2)      Bas tegeh baan negak, dilabuhe baonge elung; tegesipun :
a.       Sakadi anake polih pangkat tegeh, raris nyeled
b.       Kaucapang ring anake sane sombong.
c.       Asapunapi je ririh anake, pasti ipun taen iwang utawi salah.
d.      Sakadi anake ngambil anak istri bajang, sampun kakeniang, rikala ipun lenge, anak istri punika malaib
e.       Sekadi hidup anake ada dibaduur ada di beten
3)      Bas tegeh baan negak, dilabuhe baonge elung; tegesipun :Sakadi anake polih pangkat tegeh, raris nyeled. Sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . . .
a.       Sesimbing                          c. sesonggan                e.  sloka
b.      Sesenggakan                     d. beblabadan

14.  SESAPAN (doa)
1)"Kaki-kaki bentuyung sampunang kasiabange titiang, tiang cucun kakine." sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .

            a. sesapan                                c. sesonggan                e. sloka
            b. sesimbing                            d. beblabadan
2) Sesapan suara kedis caak :
a. "Ratu Betara Sangkara, titiang nglungsur taru druene, mangda titiang nenten tulah."
   b. "Kakasang ngengsut di ambune."
   c. "Kaki-kaki bentuyung sampunang kasiabange titiang, tiang cucun kakine."
d. "Jero sane nuenang genahe/margine, tiang nyelang genahe icen tiang       karahajengan."
e. "Buncul agung sepit semprong tuara bakatanga."
3) Sesapan mabebaosan, masuara cek-ceke :
"Sidi Saraswati." sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
            a. sesapan                                c. sesonggan                e. sloka
            b. sesimbing                            d. beblabadan

15.  TETINGKESAN
1) Mai medaar ka-paon kangguang nasi ken uyah keres! sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
            a. tetingkesan                          c. sesonggan                e. sloka
            b. sesimbing                            d. beblabadan

2) conto tetingkesan:
   a.  Mai medaar ka-paon kangguang nasi ken uyah keres!
   b. apa ke anak cenik ngemu getih?
   c. makunyit dialas
   d. madamar bangke
   e. buta tumben kedat

3) Mai ………… ka-paon kangguang nasi ken uyah keres!
   a. ngajeng                             c. ngrayunan                e. neda
   b. medaar                             d. ngamah      
  
16.  SESAWANGAN
1) Anak istri kepura mapusung gonjer. sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
            a. sesawen                               c. sesonggan                e. sloka
            b. sesimbing                            d. beblabadan

2) Wenten anak nandur ….. saha ngandong anak alit tetiga.
   a. kepala                               c. baong           e.lambe
   b. batis                                  d. mata
3) Puniki sesawen anake istri punika kari bajang. sejeroning basita paribasa Bali kawastanin. . . . .
            a. sesawen                   c. sesonggan                            e. sloka
            b. sesimbing                d. beblabadan